سرطان یک بیماری است که در آن سلول‌های بدن به صورت غیرمهارشده تکثیر می‌شوند و ممکن است به بافت‌های دیگر سرایت کنند. سرطان می‌تواند در هر بافت یا عضوی از بدن رخ دهد و انواع مختلفی دارد. علت دقیق سرطان همچنان نامشخص است، اما برخی از عوامل خطر، مانند تاریخژه خانوادگی، تغذیه نامناسب، تابش، سیگار و عفونت‌ها، می‌توانند احتمال ابتلا به سرطان را افزایش دهند. علائم سرطان بستگی به نوع و محل آن دارد، اما برخی از علائم شایع عبارتند از: کاهش وزن ناگهانی، تورم یا توده در بدن، خستگی شدید، خونریزی یا ترشحات غیرطبیعی، درد مزمن یا نامشخص و تغییرات در پوست. تشخیص سرطان معمولاً با استفاده از آزمایش‌های خون، آزمایش‌های تصویربرداری و بیوپسی انجام می‌شود. درمان سرطان به نوع و مرحله آن بستگی دارد و ممکن است شامل جراحی، شیمی درمانی، پرتودرمانی، هورمون درمانی، درمان هدفمند یا ایمونوتراپی باشد. پیشگیری از سرطان با رعایت سبک زندگی سالم، اجتناب از عوامل خطر و شرکت در غربالگری‌های منظم ممکن است کمک کند.
پیشگیری از سرطان
پیشگیری از سرطان اقدامی است که برای کاهش احتمال ابتلا به سرطان انجام می‌شود. با پیشگیری از سرطان، تعداد موارد جدید سرطان در یک گروه یا جمعیت کاهش می‌یابد. برخی از راه‌های پیشگیری از سرطان عبارتند از:
- استفاده نکردن از تنباکو. تنباکو یکی از بزرگ‌ترین عوامل خطر قابل پیشگیری برای مرگ ناشی از سرطان است. تنباکو مواد شیمیایی مضر و سرطان‌زا دارد که می‌توانند سرطان ریه، دهان، حلق، مثانه و دیگر اندام‌ها را ایجاد کنند. حتی قرار گرفتن در معرض دود تنباکو نیز خطر سرطان را بالا میبرد.
- مصرف غذاهای سالم. غذاهای غنی از مواد آنتی‌اکسیدان، مانند میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و حبوبات، ممکن است خطر سرطان را کاهش دهند. آنتی‌اکسیدان‌ها موادی هستند که از تخریب سلول‌های بدن توسط رادیکال‌های آزاد جلوگیری می‌کنند. همچنین باید از چاق شدن، مصرف الکل و گوشت فرآوری شده خودداری کنید.
- ورزش منظم. ورزش منظم ممکن است به حفظ وزن مناسب، تقویت سیستم ایمنی و کاهش التهابات کمک کند. همه این عوامل ممکن است خطر سرطان را پایین بیاورند. پزشکان توصیه می‌کنند حداقل ۳۰ دقیقه در روز ورزش کافینگ کنید.
- غربالگری منظم. غربالگری منظم به شما کمک می‌کند تا سرطان را در مرحله زود هنگام تشخیص دهید، زمانی که درمان آسان‌تر و مؤثرتر است. بسته به نوع و عوامل خطر سرطان، شما باید با پزشک خود در مورد زمان و نحوه غربالگری صحبت کنید. بعضی از غربالگری‌های منظم عبارتند از: معاینه پستان، آزمایش خون occult، کولونوسکوپی و آزمایش پاپ اسمیر.
برای پیشگیری از سرطان، باید غذاهایی را بخورید که مواد آنتی‌اکسیدان، فیبر، ویتامین‌ها و مواد معدنی دارند. این غذاها می‌توانند از تخریب سلول‌های بدن توسط رادیکال‌های آزاد جلوگیری کنند و سیستم ایمنی شما را تقویت کنند. برخی از غذاهای پیشگیری از سرطان عبارتند از:
- سبزیجات. سبزیجات مانند بروکلی، اسفناج، کلم، گل کلم و لوبیا حاوی مواد آنتی‌اکسیدان هستند که ممکن است خطر سرطان معده، مری، روده بزرگ و پروستات را کاهش دهند.
- میوه‌ها. میوه‌ها مانند پرتقال، لیمو، گریپ فروت، هندوانه، گوجه فرنگی و گوآوا حاوی ویتامین C و لایکوپن هستند که ممکن است رادیکال‌های آزاد را خنثی کرده و سلول‌های سرطانی را مهار کنند.
- غلات کامل. غلات کامل مانند جو، برنج قهوه‌ای، گندم و جو دوسر حاوی فیبر هستند که ممکن است به پاک نگه داشتن سیستم گوارش و کاهش خطر سرطان روده بزرگ کمک کنند.
- چای سبز. چای سبز حاوی ترکیبات فلاونوئید هست که ممکن است خطر سرطان پستان، روده بزرگ، پروستات و پوست را کاهش دهد.
- شیر. شیر حاوی ویتامین D و کلسیم هست که ممکن است خطر سرطان روده بزرگ و پروستات را کاهش دهد.
- سیر. سیر حاوی ترکیبات ضد باکتریایی و ضد التهاب هست که ممکن است خطر سرطان معده، روده بزرگ، پروستات و پستان را کاهش دهد.
درمان سرطان
داروهای شیمی‌درمانی ترکیبات شیمیایی هستند که برای کشتن یا مهار سلول‌های سرطانی استفاده می‌شوند. این داروها ممکن است به تنهایی یا در ترکیب با روش‌های دیگر درمان سرطان مانند جراحی، پرتودرمانی، ایمونوتراپی و رادیولوژی مداخله‌ای مصرف شوند.
انواع داروهای شیمی‌درمانی
به طور کلی، داروهای شیمی‌درمانی بر اساس ساختار شیمیایی، نحوه عملکرد، نحوه تجزیه و دسته‌بندی سلول‌های سرطانی که را هدف قرار می‌دهند، دسته‌بندی می‌شوند. بعضی از داروهای شیمی‌درمانی عبارتند از:
- عوامل الکل کننده. این داروها با الکل کردن گروه‌های شیمیایی در دستگاه دي‌ان‌اي سلول‌های سرطاني، باعث اختلال در تقسيم و رشد آن‌ها مي‌شوند. بعضي از عوامل الکل کننده عبارتند از: سيكلوفسفاميد، كلورامبوسيل، ملفالان و نيتروزورئا.
- آنتراسيكلين ها. این داروها با تغيير شكل و حذف قسمت هايي از دستگاه دي‌ان‌اي سلول هاي سرطاني، باعث جلوگيري از تقسيم و رشد آن ها مي شوند. بعضي از آنتراسيكلين ها عبارتند از: دانوروبيسين، دوكسورابيسين، آیداروبيسین و ميتوكسانترون.
- تاکسان ها. این داروها با جلوگیری از جابجایی پروتئین توبولین در سلول های سرطانی، باعث مختل شدن فرآیند تقسیم و رشد آن ها می شوند. بعضی از تاکسان ها عبارتند از: پاکليتاكسل و دوسِتَکسِل.
- بازدارنده های توپوئيزومِرَز. این داروها با جلوگیری از عملکرد آنزيم توپوئيزومِرَز در سلول های سرطانی، باعث مختل شدن فرآیند تقسیم و رشد آن ها می شوند. بعضی از بازدارنده های توپوئيزومِرَز عبارتند از: ایرینوتِکان، توپوتِکان، اِتوپوساید و تِنیپُساید.
- بازدارنده های کیناز. این داروها با جلوگیری از عملکرد آنزيم کیناز در سلول های سرطانی، باعث مختل شدن فرآیند تقسیم و رشد آن ها می شوند. بعضی از بازدارنده های کیناز عبارتند از: بورتِزومیب، اِرلوتینیب، ژفیتینیب، ایماتینیب و وِمورافِنیب.
- شبه نوکلئوتیدها. این داروها با جایگزین شدن با بخش های دي‌ان‌اي سلول های سرطانی، باعث مختل شدن فرآیند تقسیم و رشد آن ها می شوند. بعضی از شبه نوکلئوتیدها عبارتند از: آزاسيتيدين، آزاتيوپرين، كپسيتابين، سيتارابين، دُكسِفلوریدین، فلوروراسيل، جمسيتابين، هيدروكسي كاربامايد، مركاپتوپورين، متوتروكسات و تيوگوانين.
- آنتی بیوتیکهای پپتیدی. این داروها با جلوگیری از تولید پروتئین در سلول های سرطانی، باعث مختل شدن فرآیند تقسیم و رشد آن ها می شوند. بعضی از آنتی بیوتیکهای پپتیدی عبارتند از: بلئومایسین و داکتینومایسین.
- ترکیبات پلاتین. این داروها با الحاق به دستگاه دي‌ان‌اي سلول های سرطانی، باعث مختل شدن فرآیند تقسیم و رشد آن ها می شوند. بعضی از ترکیبات پلاتین عبارتند از: كربوپلاتين، سيس پلاتين و اُكسالى پلاتين.
- رتینوئیدها. این داروها با تحریک ژن‌های که در کنترل رشد و تمایز سلول‌های سرطان‌های خود رشیدگى نشان مى‌دهند نقش دارند، باعث کاهش رشد و گسترش آن‌ها مى‌شود.
متوترکسات یک داروی ضد سرطان است که با مهار تولید فولیک اسید، باعث کاهش رشد و تقسیم سلول‌های سرطانی می‌شود. این دارو برای درمان انواع خاصی از سرطان‌ها مثل سرطان خون، لنفوم، سرطان سینه، سرطان ریه، سرطان سر و گردن و غیره استفاده می‌شود.
کاربردهای دیگر متوترکسات
علاوه بر درمان سرطان، متوترکسات همچنین برای درمان بعضی از بیماری‌های خود ایمنی مثل پسوریازیس شدید، آرتریت روماتوئید، بیماری کرون، لوپوس و غیره نیز تجویز می‌شود. این دارو با کاهش فعالیت سیستم ایمنی و جلوگیری از التهاب، باعث کنترل علائم این بیماری‌ها می‌شود.
عوارض جانبی متوترکسات
متوترکسات ممکن است باعث بروز عوارض جانبی مختلف شود. بعضی از عوارض جانبی شایع متوترکسات عبارتند از:
- تهوع و استفراغ
- اسهال یا یبوست
- کاهش اشتها
- سردرد
- آلوپسی یا ریزش مو
- خستگی و ضعف
- تورم لثه
- زخم دهان
- خشک شدن پوست
- خارش یا تحریک پذیری پوست
- تغییر رنگ پوست یا ناخن
بعضی از عوارض جانبی نادر و جدید متوترکسات عبارتند از:
- کاهش تعداد گلبول‌های قرمز، سفید یا پلاکت‌های خون (آنمي، لكوپني يا ترومبوسيتوپني)
- عفونت‌های باکتریایی، ویروسی یا قارچی
- التهاب روده (آپانديسيت يا كوليت)
- التهاب کبد (هپاتيت) یا کبد چرب
- التهاب ريه (پنوموني) يا فيبروز ريه
- التهاب کليه (نفروپاتي) يا كاهش عملكرد كليه
- التهاب مفصل (آرتروپاتي) يا آسيب به استخوان (آستئوپورز)
- التهاب چشم (كنژانكتيويت) يا آسيب به بينايي (آمبلوپي)
- اختلالات عصبی (نوروپاتي) يا سرگيجه (وستيبولوپاتي)
- اختلالات روانی (افسردگی، اضطراب، روان پریشی)
- آسیب به جنین یا سقط جنین در بارداری
- حساسیت یا واکنش آلرژیک به دارو
اگر هر گونه عارضه جانبی از مصرف متوترکسات دیدید، باید سریعا با پزشک خود تماس بگیرید و از مصرف دارو خودداری کنید.
درمورد انواع سرطان و دلایل ابتلا به سرطان هم لطفا مطلب منتشر کنید.
وراثت هم در ابتلا به بیماری سرطان تاثیر گذاره؟ هر چند وقت یه بار بریم چکاپ که زودی تشخیص داده بشه ؟